پول الکترونیکی

هنگامی که برای اولین بار فلزات ( طلا و نقره ) به صورت سکه ضرب شدند پول به عنوان وسیله پرداخت مطرح شد و سه مشخصه اصلی که آنرا از دیگر موارد مشابه جدا می ساخت عبارت بودند  از راحتی و سادگی و سرعت استفاده .

هم اکنون ابزار جدیدی به عنوان وسیله مبادله در حال شکل گیری است و در آینده ای نزدیک جای پول کنونی و سنتی را خواهد گرفت چرا که اعتقاد بر این است که از پول موجود بهتر است. این ابزار جدید پول الکترونیکی نام دارد در این بخش مفهوم ، مزایا و معایب و انواع پول الکترونیکی ارائه خواهد شد .

 

۲۶-۲-تعریف پول الکترونیکی[۱]

پول الکترونیکی با اسامی مختلف   emoney  , digital money  , ecash   به انگلیسی و در فارسی با عباراتی نظیر پول بر پایه اطلاعات ، پول غیر قابل لمس ، پول رقمی و پول الکترونیکی ساخته شده است. هویت پول الکترونیکی از لحاظ ساختاری عبارت است از بیت های موجود در حافظه رایانه که دارای ارزشی برابر با ارزش پول نقد می باشد .

پول الکترونیکی مانند کارتهای اعتباری ، چک الکترونیکی و موارد مشابه ان فقط حاوی اطلاعات پولی نیست  بلکه دارای خاصیت پول حقیقی است. وجه نقد الکترونیکی روشی برای پرداخت های رایانه ای و اینترنتی می باشد. بدین نحو که یک فرد می تواند با انتقال یک عدد از یک رایانه به یک رایانه دیگر کالا یا خدمات مورد نیاز خود را تهیه کند. این اعداد که نشان دهنده جمع پول واقعی فرد است، بصورت کد درآمده و حالت استعاری دارد .

یکی از شیوه های مورد استفاده پول الکترونیکی کش نت [۲] می باشد  روش عمل کش نت ( شبکه پول الکترونیکی ) عموما به این نحو است که استفاده کننده شماره ای مجرد از کش نت خریداری می کند. این شماره معرف ارزش پولی است و تنها برای مالک آن قابل تعریف می باشد. دارنده می تواند هر آنچه را که می خواهد در هر کجا خریداری نموده و پس از ارسال آن به فروشنده کالا و خدمات ، قابلیت استفاده مجدد آن برای فروشنده وجود دارد. بنا بر این فروشنده می تواند آنرا از طریق کش نت نقد نماید یا در گردش معاملاتی از آن استفاده کند. این پول از طرق مختلف قابل خریداری است و از آنجاییکه این پول در سطح جهان رایج است از تمام مراکز اقتصادی و بانکی قابل تهیه است .

پول الکترونیکی وسیله ای عمومی و چند منظوره برای پرداخت است. بطور کلی پول الکترونیکی عبارت است از ارزش پولی ذخیره شده که به شکل دیجیتالی نگهدار ی می شود و برای پرداختهای آنی در معاملات در دسترس می باشد .

نقشها و وظایف پول الکترونیکی عبارت است از :

۱ – پول الکترونیکی ارزش را بصورت اطلاعات دیجیتالی و بدون وابستگی به حساب بانکی در خود نگه می دارد .

۲- پول الکترونیکی می تواند از طریق انتقال اطلاعات دیجیتالی، ارزش را به دیگری منتقل نماید .

• پول الکترونیکی برای پرداخت های از راه دور مخصوصا در شبکه های عمومی (مثل شبکه های ارتباطی و اینترنت ) بسیار مناسب است .

۴- در بعضی موارد پول الکترونیکی نیازی به طرف سوم برای نظارت و تایید معامله ندارد.

۵- پول الکترونیکی برای پرداخت های با مبالغ کم ( کم ارزش ) مناسب می باشد.

 

۲۷-۲-اهمیت و مزایای پول الکترونیکی

با نظر به این واقعیت که تجارت الکترونیکی اکنون با شتابی روز افزون در حال گسترش می باشد، هر چند پیش بینی ها و بر آوردهایی که در گزارشهای مختلف ارائه شده ارقام متفاوتی را نشان می دهد، اما همه اتفاق نظر دارند که طی سالهای آینده حجم تجارت الکترونیکی به شدت افزایش خواهد یافت و در این بین ابزار پرداخت و نقل و انتقال الکترونیکی پولی نظیر کارتهای اعتباری ، چکهای الکترونیکی و پول الکترونیکی ، سهم عظیمی را به خود اختصاص خواهند داد .

اگراین تصورراقبول کنیم که دردنیای دیجیتال واینترنت آینده پول الکترونیکی جای پول سنتی راخواهد گرفت، به اهمیت و نقش آن در آینده ای نزدیک بیشتر پی خواهیم  برد .

پول الکترونیکی نسبت به پول معمولی و سایر ابزارهای پرداخت الکترونیکی از مزایای برجسته ای برخوردار است که به پاره ای از مزایای آن در ذیل اشاره می شود :

۲۷-۱-۲-انتشار آزاد پول خصوصی

هایک در اثر کلاسیکی که در سه دهه پیش از این  منشر ساخت از ملیت زدایی پول نام برد و تاکید کرد که مهمترین پیامد اقتصادی پول الکترونیکی انتشار آزاد پول خصوصی از سوی بانکهای تجاری است. این بدان معناست که با گسترش روز افزون این روند انتشار پول و عرضه آن تنها به عهده بانک مرکزی یک کشور نیست و حتی بانکهای خصوصی هم آزادی و اجازه انتشار پول را خواهند داشت و این امر در سیاست پولی تاثر بسزایی در بر خواهد داشت  .

۲-۲۷-۲- قابل حمل و جابجایی  ( عدم وابستگی به مکان )

از دیگر مزیتهای پول الکترونیکی این است که پول الکترونیکی در هر مکان و زمان قابل استفاده مالک خود می باشد و محدودیتی برای استفاده از آن وجود ندارد و از طرف دیگر به راحتی و سرعت و دقت بالا قابل جابجایی از یک نقطه به نقطه دیگر می باشد

۳-۲۷-۲-  قابل گردش و چرخش نامحدود ( تا زمان از بین رفتن خود آن)

پس از صادر کردن شماره پول الکترونیکی، مالک شماره می تواند از طریق اینترنت هر چیزی که در توان دارد را بخرد .پس از خرید آن در شبکه cashnet  فروشنده بلافاصله شماره را دریافت و می تواند در همان شبکه پول الکترونیکی خود را نقد یا در چرخه خرید و رد و بدل پولی به فرد دیگری انتقال دهد. بدین نحو پول الکترونیکی تا زمان نامحدود و تا وقتی که پول مفقود یا به سرقت نرفته قابلیت کاربرد خو درا حفظ میکند.

۴-۲۷-۲- قابلیت اعتماد و اطمینان به آن ( امنیت )

پول الکترونیکی مشکلات مربوط به سوء استفاده از کارتهای اعتباری اشخاص را از بین می برد و بعلاوه از آنجا که برای هر پول الکترونیکی کش نت ،یک شماره وجود دارد و به کمک ارقام منفرد که تنها یک بار مورد استفاده قرار می گیرد ارائه می شود، لذا  جعل آنها دشوار است و در برابر هر گونه کلاه برداری ایمن است و از طرفی مشتری  با بهره گرفتن از پول الکترونیکی نسبت به تعداد کالایی که از طرف فروشنده برای او فرستاده خواهد شد اطمینان حاصل خواهد کرد و اشتباهی صورت نخواهد گرفت .

۵-۲۷-۲- نامشخص بودن هویت

در این سیستم به خریدار کش نت ( دارنده پول الکترونیکی ) تضمین داده می شود که هویت وی کاملا ناشناس باقی مانده و برای وی هیچ گونه تبعات و عواقب منفی بعد از خرید در پی نخواهد داشت .در واقع استفاده کننده اگر قصد مخفی نمودن هویت خود راداشته باشد می تواند از دستگاه پخش کننده  اتوماتیک  پول  یا از سیستم کش نت که به شیکه متصل است و یا از طریق شبکه بانکی که در آن حساب دارد اقدام به تهیه آن نماید. بدین ترتیب پول الکترونیکی غیر قابل رد یابی می باشد .

۶-۲۷-۲- قابلیت کار در حالت ناپیوسته

یکی دیگر از ویژگی های پول الکترونیکی ، قابلیت پرداخت بصورت ناپیوسته می باشد. ضمن داشتن این قابلیت این امکان را به کار بر خود می دهد که بدون اینکه مستقیما بانکی را در گیر کند معامله را انجام دهد. در این روش مشتری می تواند امور پولی و تبادل مالی خود را بدون مراجعه به بانک یا موسسه مالی مرجع انجام دهد .

۷-۲۷-۲- قابلیت استفاده دوتایی یا چند تایی

چند مشتری می توانند بها  یا نرخ کالا یا خدماتی که می خواهند بخرند را بین خود تقسیم نموده و هر کدام از کاربران  بخشی از هزینه آنرا بپردازد. این روش  در سیستم هایی که مبتنی بر کارتهای اعتباری است امکان پذیر نیست و از طریق کارت، کل هزینه یکجا و همزمان باید پرداخت شود در واقع از طریق پول الکترونیکی هم می توان پول را کامل پرداخت نمود و هم کل مبلغ را از طریق مجموع مقادیر چند پول الکترونیکی پرداخت نمود .

۸- ۲۷-۲-قابل تقسیم شدن

پول الکترونیکی قابل خرد شدن به مقادیر کوچکتر را دارد بدین معنا که برای سهولت در انجام معاملات خرد یا خرید های جزیی پولهای الکترونیکی مقادیر بسیار خرد را برای استفاده مشتریان فراهم می نمایند .

۹- ۲۷-۲-قابلیت همگانی بود

امروزه تعداد زیاد ارئه کنندگان پول الکترونیکی ،گسترش استفاده از آن را نشان می دهد. پول الکترونیکی در منطقه وسیع تجاری شناخته شده و قابل قبول می باشد. از طرفی همه افراد می توانند از آن استفاده نمایند این ویژگی در دو ابزار پرداختی دیگر نظیر دسته چک یا کارت اعتباری که فقط به افراد یا سازمانهای خاص تعلق دارد  دیده نمی شود .

۱۰-۲۷-۲- ساده بودن  و کاربر پسند بودن

استفاده از پول الکترونیکی هم برای ارائه دهنده و هم برای گیرنده آن بسیار ساده و آسان است. این روش احتیاج به رمز نگاری با رتبه زیاد نداشته و همینطور به اطلاعات زیاد و راهنمایی پیچیده ای برای کاربران نیازی ندارد .

۱۱-۲۷-۲- هزینه کم

انتشار پول الکترونیکی باعث حذف هزینه های ارائه خدمات ( که صرف استخدام کارمندان برای ارئه سندهای مالی و .. می باشد ) می شود علاوه بر آن هزینه های ضرب مسکوک و چاپ اسکناس را کاهش می دهد. بنا بر این یکی از پیامد های این مسئله به حفظ بیشتر سرمایه ملی می انجامد .

۱۲-۲۷-۲- آزاد بودن و عدم وابستگی سیاسی

به علت اینکه هیچ مرزی برای اینترنت نمی توان در نظر گرفت لذا انتقال پول الکترونیکی در چارچوب یک کشر محدود نمی شود. بنا بر این هیچ کشور یا سیاست خاصی نمی تواند رو ی آن اعمال سلیقه کند و برای آن محدودیت ایجاد نماید .

۱۳-۲۷-۲- محدود بودن مقدار پول

با توجه به اینکه  کاربر مقدار کمی پول در این روش استفاده می کند در صورت مفقود و یا از دست دادن آن به هر نحو ضربه و اثر منفی کمتری به او وارد می شود .

۱۴-۲۷-۲- بهبود دادو ستد

یکی از پیامدهای استفاده از پول الکترونیکی بهبود دادوستدمی باشد. به علت مزایایی نظیرریسک کمی ، که درانجام دادوستدبه این روش وجودداردوعلت آن رادرمبالغ محدودی که درپول الکترونیکی موجوداست میتوان جستجوکردوهمچنین زمان کمی که مشتریان به هنگام پرداختها صرف می کنند وامنیتی که درانجام پرداخت وجود دارد ،همه این عوامل موجب کارآمد تر کردن معاملات می شود و مجال بیشتری را برای فعالیت های اقتصادی فراهم می آورد.

۱۵- ۲۷-۲-سرعت

خصوصیات پول الکترونیکی نظیر ناشناس بودن و قابلیت اطمینان آن سبب می گردد که فرایند تجارت در شبکه اینترنت با سرعت بیشتری انجام شود و زمان کمی جهت نقل و انتقال آسان پول الکترونیکی صرف شود .مجموع این ویژگی های باعث تسریع در فرایند تجاری می شود .

 

۲۸-۲-انواع پول الکترونیکی

پول الکترونیکی را به شیوه های مختلف تقسیم بندی می نمایند در یکی از تقسیم بندی ها  پول الکترونیکی را به دو دسته تقسیم می نمایند :

۱-۲۸-۲- پول الکترونیکی شناسایی شده

این نوع پول الکترونیکی حاوی اطلاعاتی در باره هویت مالک آن می باشد که تا     حدودی مانند کارتهای اعتباری است. این پولها دارای قابلیت رد گیری می باشند و هویت دارنده آن قابل شناسایی است. قابلیت استفاده این پول در دو روش پیوسته  و نا پیوسته  امکان پذیر است .

۲-۲۸-۲- پول الکترونیکی غیر قابل شناسایی ( بی نام و نشان )

این نوع پول دیجیتالی خصوصیت مخفی بودن هویت فرد دارنده اش را در بر دارد و از این لحاظ درست مانند پول کاغذی سنتی عمل می کند. هنگامی که پول دیجیتالی از حسابی برداشت شد بدون باقی گذاشتن هیچ اثری می تواند آنرا خرج نماید.  با توجه به این نکته که هنگام ایجاد کردن پول دیجیتالی از امضاهای نامشخص استفاده می شود امکان پی گیری آن برای هیچ بانکی وجود ندارد.

هر کدام از پولهای الکترونیکی فوق الذکر به دو دسته پول الکترونیکی پیوسته  و پول الکترونیکی نا پیوسته تقسیم می شوند.

 

۲۹-۲-معایب و پیامد های منفی پول الکترونیکی

علی رغم مزیت های آشکار و قابل توجه پول الکترونیکی و اثرات بسیار مثبت آن بر امر تجارت ، به کار گیری این نوع پول در اقتصاد دارای معایب و پیامد های منفی نیز می باشد. که ذیلا به پاره ای از آنها اشاره می کنیم :

۱ –۳۰-۲- عدم امکان رد یابی پرداختهای پول الکترونیکی

بر خلاف معاملات با کارتهای اعتباری که نام کار بر به حسابش پیوند خورده است در پولهای الکترونیکی بی نام و نشان ، هویت مالک کاملا مخفی است و در صورت به سرقت رفتن یا موارد قانونی مشابه که نیاز به رد گیری و پیگیری آن باشد شناسایی هویت دارنده پول غیر ممکن به نظر می رسد .

۲-۳۰-۲- مشکل جعل سازی

همانگونه که در تعریف پول الکترونیکی مطرح گردیده است پول الکترونیکی شامل چند دسته بیت رایانه ای است .به همین سبب کپی کردن آن و جعل سازی آن ساده بنظر می رسد. در سیستم ها ی پول الکترونیکی  پیوسته  و نا پیوسته راه کارهای مناسبی برای رفع این مشکل تمهید شده است. با وجود اینکه در هر دو نوع ، بانک قادر است گردش پول الکترونیکی را در اقتصاد پیگیری کند و چیزی را که هر شخص می خرد ، محل ، زمان و مبلغ خرید را مشخص می کند. در حالت خالی بودن پول در سیستم نا پیوسته هویت خرج کننده اصلی پول نامشخص است و به دنبال آن مسیری که پول در بازار پیموده است مشخص نیست .

 

۳-۳۰-۲- ایجاد اختلال در عرضه پول

می دانیم که در تجارت با پول الکترونیکی مرزهای ملی از بین خواهد رفت و بانکهای خصوصی هم قادرند پول الکترونیکی عرضه کنند. لذا بانکهای مرکزی قدرت خود را در کنترل عرضه پول تا حدودی از دست می دهند و این عامل موجب ایجاد اختلال در عرضه پول  خواهد شد .

از طرف دیگر با گسترش روز افزون تجارت از طریق اینترنت ، پول الکترونیکی از طریق این شبکه ایجاد می شود که نسبت کل پول الکترونیکی از پول سپرده شده نزد بانکها بیشتر خواهد بود. این توسعه روز افزون که نمایانگر فعالیت اقتصادی در اینترنت است در نهایت بر عرضه پول در جهان واقعی تاثیر خواهد گذاشت .در جهان واقعی رشد فعالیت اقتصادی موجب جذب سرمایه خارجی از سایر کشورها می شود.  این عامل به علت وجود مرزهای ملی ، کشوری  و خطر نوسان ارز ، ورود این سرمایه را محدود می کند. اما این محدودیت ها در دنیای  اینترنت و رایانه  وجود ندارد و تعامل بین پول واقعی و پول الکترونیکی بی واسطه تر و سریع تر خواهد بود . بدین نحو تاثیرات و واکنش های رویارویی مالی بین اقتصاد ملی و فعالیت های اقتصادی مجازی در اینتر نت و رایانه حذف و سرعت بیشتری خواهد داشت ،که نهایتا باعث آشفتگی درعرضه پول می گردد.

 

۴-۳۰-۲- امکان ایجاد بحرانهای مالی از طریق معاملات الکترونیکی

امکان انتشار پول الکترونیکی  توسط بانکهای خصوصی موجب خواهد شد که در عرصه توسعه طبیعی بخش مالی و رقابت بین بانکی امکان وام دادن پول الکترونیکی به میزان بیشتر از اعتبار خود وجود داشته باشد و این امر ممکن است سبب شود که این مؤسسات قادر به  باز پرداخت دیون خود در آینده نبوده وبه ورطه ورشکستگی کشیده شوند و از این طریق بحران مالی ایجاد کنند .

 

۵-۳۰-۲- ملاحظات مالیاتی

حال که مرزهای کشورها در این برهه زمان از طریق اینترنت و رایانه از میان رفته ، ارتباط کاری افراد مختلف در کشورها و در حوضه های مختلف نیاز به قوانین مالیاتی بین المللی را بیش از پیش نمایان می سازد. بطور مثال اگر یک کالایی یا خدماتی در ایران در سایت ژاپنی عرضه گردید و یک فرانسوی آنرا خرید قوانین مالیاتی کدام کشور باید در خصوص فروش اعمال گردد؟ این مسئله بسیار مهم است که به قوانین روشن و واضحی در این زمینه احتیاج دارد. علاوه بر این به علت فقدان مدرک در نقل و انتقال پول الکترونیکی امکان رد گیری و پی گیری آنرا برای دریافت مالیات ندارد زیرا پول الکترونیکی مانند پول نقد غیر قابل شناسایی است و با نقل و انتقال از طریق شبکه بانکی تفاوت فاحشی دارد. بنا بر این با وجود قوانین بین المللی مالیاتی ، اخذ مالیات کار ساده ای نیست. از طرفی تطهیر پول به علت عدم امکان رد یابی در نقل و انتقال مالی امکان پذیر می باشد. همانطور که در سالهای اخیر باند های تبه کاری نقل و انتقال پول های تقلبی را از طریق اینترنت انجام داده اند و علت ان علاوه بر مورد بالا امکان ارسال پول به هر نقطه جهان می باشد .

 

۳۱-۲-پرداخت الکترونیکی صورت حسابها

ذکر این مسئله که قلمرو خدمات مالی سریع تر از هر زمان دیگر در حال تغییر است موضوعی تکراری به نظر می آید. هر چند که این امر در جهان امروز یک واقعیت محسوب می شود که بیشتر مصرف کنندگان با بهره گرفتن از کارتهای اعتباری و از طریق الکترونیکی خرید ها ی خرده فروشی خود را انجام می دهند، اما هنوز هم اغلب تعهدات اقساطی  مثل اقساط وام های گوناگون از طریق چک های شخصی انجام می گیرد. با این همه این رویه ممکن است به زودی متحول شود. در حال حاظر چندین نظام پرداخت الکترونیکی صورت حسابها در حال گسترش و یا در مرحله اولیه کاربرد هستند. این  نظامها  موجب تحول در فرایند پرداخت صورت حسابها می شوند و روش فعلی پرداخت صورتحساب ماهانه خانوارها را بطور کلی دگرگون خواهد کرد.

[۱] Electronic Money

[۲] cashnet